Καλκούτα

(ινδ. Kolkata, αγγλ. Calcutta). Πόλη (4.580.544 κάτ. το 2001) της Ινδίας. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας και είναι πρωτεύουσα του ομόσπονδου κράτους της Δυτικής Βεγγάλης. Αναπτύχθηκε στην αριστερή όχθη του Xούγκλι, του σπουδαιότερου από τους δυτικούς βραχίονες του δέλτα του Γάγγη, σε απόσταση περίπου 120 χλμ. από τον κόλπο της Βεγγάλης. Η πόλη, που ιδρύθηκε το 1690 ως εμπορική βάση της αγγλικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών από τον Tζομπ Tσάρνοκ, υπήρξε για μεγάλο διάστημα μήλον της έριδος ανάμεσα στους Άγγλους και στον πρίγκιπα της Βεγγάλης Σουράτζ-αντ-Nταουλάχ. Αφού κατελήφθη οριστικά από τους Βρετανούς το 1757, υπήρξε έδρα της κυβέρνησης της Ινδίας έως το 1911. Η σημερινή όψη της Κ. διαμορφώθηκε μεταξύ 1888 και 1923, με την προσάρτηση των γύρω περιοχών σε ένα σχέδιο συμπαγούς πόλης, με ευθύγραμμη κυρίως ανάπτυξη, φαρδείς δρόμους (οδός Βατερλό, οδός Κάνινγκ) και μεγάλους κήπους. Η ολοένα μεγαλύτερη αστυφιλία, που οφείλεται στην ισχυρή και συνεχή μετανάστευση, δημιούργησε σοβαρά προβλήματα, που είναι εμφανέστερα προπάντων στις πυκνοκατοικημένες συνοικίες της περιφέρειας: οι δυσκολίες στην παροχή ύδρευσης, η έλλειψη στέγης και υγειονομικού ελέγχου και η αθλιότητα αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες για το φαινόμενο αυτό. Ο ιστορικός πυρήνας αποτελείται από το περίφημο Mαϊντά, μεγάλο πάρκο αγγλικού στιλ, στο οποίο δεσπόζουν τα αστεροειδή οχυρώματα του φρουρίου Γουλιέλμου (1699) και ορίζεται στα Ν από το Κουίν Βικτόρια Μεμόριαλ, ένα μνημειακό συγκρότημα σε αυστηρό νεοκλασικό στιλ. Ευρωπαϊκού τύπου, αλλά με διαφορετικούς ρυθμούς, είναι επίσης το κυβερνητικό και το δικαστικό μέγαρο, οι τράπεζες, τα ξενοδοχεία και τα εμπορικά κτίρια που βρίσκονται κατά μήκος μιας τελείως ευθείας και μονότονης οδού. Η γέφυρα Xόουρα περνά πάνω από τον ποταμό Xούγκλι και ενώνει την κυρίως πόλη με τον μεγαλύτερο σιδηροδρομικό σταθμό της, που έχει έδρα στη Xόουρα (περίφημη για τα εργοστάσια επεξεργασίας της γιούτας), μαζί με την οποία σχηματίζει το πιο μεγάλο πολεοδομικό συγκρότημα της χώρας, τη μητροπολιτική περιφέρεια της Κ. (13.216.546 κάτ. το 2001). Άλλες σπουδαίες πόλεις της μείζονος περιφέρειας της πόλης, που αποτελείται από ένα ευθύγραμμο σύστημα 34 κέντρων, είναι οι βιομηχανικές Tιταγκάρχ, Mπατπάρα και Mπαρακπόρ και η ωραία Nτίγκα με επαύλεις και ψυχαγωγικά κέντρα για τον ελεύθερο χρόνο. Πνευματικό κέντρο και έδρα τριών πανεπιστημίων και ενός ειδικευμένου ινστιτούτου για τις πυρηνικές έρευνες, η πόλη είναι πλούσια σε μουσεία, θέατρα και πινακοθήκες, με κορυφαίο τον περίφημο ναό της θεάς Κάλι. Η βιομηχανία παρουσιάζει αξιόλογη ανάπτυξη στους κλάδους της υφαντουργίας (βαμβάκι, μετάξι, γιούτα), της χαλυβουργίας, της μηχανουργίας, των χημικών και ηλεκτρικών προϊόντων, της χαρτοποιίας, των ειδών διατροφής (ελαιουργία, τσάι), της βυρσοδεψίας και των γραφικών ειδών, καθώς και των προϊόντων από καουτσούκ. Η Κ. εξυπηρετείται από ένα πυκνό δίκτυο ποτάμιων, οδικών και σιδηροδρομικών συγκοινωνιών, που τη συνδέουν με τις κυριότερες πόλεις της Ινδίας και του Μπανγκλαντές και από ένα διεθνές αεροδρόμιο (Ντουμ Ντουμ). Από το λιμάνι της, το μεγαλύτερο της χώρας, εξάγονται σίδηρος, μαγγάνιο, τσάι, ακατέργαστη και επεξεργασμένη γιούτα, ενώ εισάγονται πετρέλαιο, βαμβάκι και είδη διατροφής. Τα τελευταία χρόνια η ονομασία Κολκάτα τείνει να αντικαταστήσει την αποικιακή ονομασία Κ., όπως και σε άλλες μεγάλες ινδικές πόλεις. Άποψη της κεντρικής πλατείας Νταλχάουζι στην Καλκούτα, με τον προτεσταντικό ναό του Αγίου Ανδρέα. Ο ναός των Τζαϊνιστών στην Καλκούτα, τυπικό δείγμα της αποικιακής αρχιτεκτονικής στην Ινδία. Το Κουίν Βικτόρια Μεμόριαλ βρίσκεται νότια του ιστορικού κέντρου στην Καλκούτα (φωτ. ΑΠΕ).